Dit is Olaf Scholz, de nieuwe bondskanselier van Duitsland

Na zestien jaar krijgt Duitsland – en ook Europa – een nieuwe leider. Olaf Scholz neemt woensdag het stokje over van de christendemocratische bondskanselier Angela Merkel, als het Duitse parlement de SPD-voorman kiest tot regeringsleider.

Scholz gaat een coalitie leiden met de milieupartij Groenen en de liberale FDP, de zogeheten ‘stoplichtcoalitie’, een verwijzing naar de partijkleuren rood, groen en geel. Het is voor het eerst dat deze partijen een regering vormen.

In november presenteerden de SPD, de Groenen en FDP al een regeerakkoord, na slechts twee maanden onderhandelen.

De nieuwe regering wil de klimaatdoelen halen en Duitsland vergaand digitaliseren. Andere opvallende punten zijn de legalisering van cannabis, de verhoging van het minimumloon en de verlaging van stemgerechtigde leeftijd naar 16 jaar.

Lees meer: De nieuwe Duitse regering zet in op klimaat en legale wiet

Aanvoerder van de regering is de 63-jarige Olaf Scholz, de nieuwe machtigste leider van Europa. Wie is de opvolger van Angela Merkel?

De basis van Olaf Scholz ligt in Hamburg

Olaf Scholz (1957) is geboren in Osnabrück, maar groeit op in Hamburg. De Noord-Duitse havenstad is de spil in zijn politieke carrière. In 2011 schopt hij het hier zelfs tot burgemeester.

Als jonge Hamburger wordt Scholz al vroeg politiek actief. In 1975, op zijn zeventiende, sluit hij zich aan bij de jeugdbeweging van de SPD: Jusos.

Na het afronden van zijn gymnasium in 1977 studeert Scholz rechten aan de Universiteit van Hamburg. Hij specialiseert zich in arbeidsrecht.

In de jaren erna werkt de jonge politicus zich op tot voorzitter van de lokale SPD in het stadsdeel Hamburg-Altona. De sociaaldemocraten zijn eind jaren op de piek van hun macht. Tussen 1998 en 2005 leiden ze voor het eerst sinds de jaren zestig de federale overheid.

In 1998 waagt Scholz de sprong naar de landelijke politiek en verovert een plekje in de Bondsdag. Drie jaar later geeft hij zijn zetel voortijdig op om minister van Binnenlandse Zaken te worden in de deelstaatregering van Hamburg. Later keert Scholz terug naar Berlijn en wordt nog drie keer herkozen in het parlement.

Zijn aanpak van drugscriminelen in Hamburg is controversieel

Tijdens zijn periode in de Hamburgse deelstaatregering introduceert Scholz een controversieel beleid: het gedwongen toedienen van braakmiddelen aan vermeende drugsdealers om zo (ingeslikt) bewijs te behouden.

Het is volgens Politico het eerste echte schandaal rond de SPD-politicus. Een schandaal dat, kenmerkend voor Scholz, niet aan hem blijft plakken.

Het braakmiddelenbeleid wordt ingevoerd om rechtse partijen, in de nasleep van 9/11, rechts in te halen. Het zorgt er echter niet voor dat de SPD aan de macht blijft. De partij belandt in de oppositie en Scholz is na vijf maanden deelstaatminister af.

Als een Nigeriaanse verdachte maanden later overlijdt na het toegediend krijgen van braakmiddelen trekt Scholz het boetekleed aan. Pas in 2006 schrapt Hamburg de wet na een uitspraak van het Europees Hof voor Rechten van de Mens.

Een 'machine die politiek verkoopt'

Die Zeit is in 2003 weinig lovend over de politieke toekomst van Scholz. Het Duitse weekblad noemt hem 'Scholzomat' vanwege zijn robotachtige en technocratische manier van spreken en doen.

Als secretaris-generaal van de SPD en moet hij de verregaande hervormingen van bondskanselier en partijgenoot Gerhard Schröder verdedigen. Diens zogeheten Agenda 2010 moet met behulp van forse bezuinigingen in de verzorgingsstaat Duitsland economisch gezond maken. Een zeer pijnlijk en controversieel plan van een centrumlinks en groen kabinet.

In zijn verdedigingen van beleid dat veel mensen raakt, spreekt Scholz volgens Die Zeit, enkel in "formules". Niet met empathie. Zoals een "machine die politiek verkoopt", schrijft de krant. Het is een typering die de SPD-voorman "niet blij maakte", vertelt hij tien jaar later.

Voor het eerst op het pluche als minister van Werkgelegenheid

Na het aftreden van SPD-leider Schröder in 2004 vanwege zijn hevig impopulaire bezuinigingen, raden partijgenoten Scholz aan om ook de handdoek in de ring te gooien. In Hamburg is zijn rijzende ster inmiddels uitgedoofd door het braakmiddelenschandaal en zijn verdediging van Agenda 2010.

"Hij is een vechter", vertelt een SPD-lid en bekende van Scholz aan Politico. "Hij heeft nooit zijn moed en zelfvertrouwen verloren" na 2004. "Scholz plande altijd voor de toekomst."

Zijn vasthoudendheid wordt beloond. In 2009 mag Scholz aantreden als minister van Arbeid en Sociale Zaken in het eerste kabinet van Merkel.

Zijn tijd als minister onder Merkel levert Scholz geen windeieren op. Als in oktober 2009 het tweede kabinet-Merkel aantreedt, zonder plekje voor Scholz, hoeft hij niet lang op zijn handen te zitten. De SPD'er kan zijn oude baantje als leider van de partij in Hamburg oppakken. En tussen 2009 en 2019 is Scholz ook vicevoorzitter van de landelijke SPD.

De G20-top in Hamburg ontaardt in een slagveld terwijl Scholz burgemeester is

In 2011 komt er een droom uit van Scholz. Hij wordt verkozen tot burgemeester van Hamburg, de stad die zo centraal staat in zijn politieke ambities.

In de zeven jaar als burgervader zet hij zich in voor lagere huren, het uitbreiden van huisvesting en het betaalbaar maken van onderwijs en zorg. Populair beleid dat terugkijkend ook in de coronacrisis aanspreekt.

Maar in 2017 komt er een flinke smet op zijn blazoen als er massale rellen uitbreken in Hamburg rond de G20-top. Duizenden demonstranten protesteren tegen het economische, maatschappelijke en klimaatbeleid van de regeringsleiders die in de stad samenkomen. Drie dagen lang wordt er gereld, tweehonderd politieagenten raken gewond en de schade loopt in de miljoenen.

Voor Scholz had de G20 het huzarenstukje moeten zijn van een geslaagd burgemeesterschap, en Hamburg moeten presenteren als moderne en veilige stad. Hoewel hij kritiek krijgt voor de voorbereidingen op de G20 druipt die makkelijk van Scholz af, zien tegenstanders. Het debacle treedt naar de achtergrond als de SPD-politicus zijn excuses aan de inwoners van Hamburg aanbiedt.

De G20-rellen zijn niet het enige waar Scholz voor in opspraak komt als burgemeester van Hamburg. Hij raakt ook verstrikt in het Cum-Ex-belastingschandaal. De Hamburgse bank M.M. Warburg & Co maakt deel uit van een internationale samenzwering om belasting te ontduiken. Maar de plaatselijke belastingdienst dwingt de bank niet om de ontdoken 47 miljoen euro terug te betalen voordat de verjaringstermijn verstrijkt.

Scholz houdt zich opvallend afzijdig en grijpt niet in, maar hij spreekt wel meerdere malen met kopstukken van de bank voor het verstrijken van de termijn. Wat er gezegd wordt? Niemand kan het zich meer herinneren.

Scholz straalt uit dat hij gewoon is gebleven

Het nuchtere karakter, waar Scholz zo om wordt geroemd, is voor heel Duitsland (en de wereld) te zien tijdens de formatiegesprekken in januari 2018.

Het jaar ervoor neemt Scholz het stokje over van Martin Schulz. In september 2017 maakt de partij de slechtste verkiezingen mee sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog en behaalt maar 20 procent van de zetels in de Bondsdag.

Als de SPD-leider zich kort voor 8 uur 's ochtends op 10 januari 2018 bij het CDU-hoofdkwartier meldt, heeft hij zijn hardloopkleding nog aan. Een "nogal ongebruikelijke outfit voor een coalitieverkenning", schrijft de Duitse krant Stern.

Volgens de Duitse krant verschijnt de sportieve politicus twee uur later wel in pak voor een vergadering elders in Berlijn. De grootste vraag die de redactie van Stern bezighoudt, is of Scholz zich bij deze tweede meeting inmiddels gedoucht had.

Terugkijkend op meer dan zes maanden aan formatiegesprekken (en anderhalf jaar coronaoverleg in het Catshuis) lijkt Scholz' voorkomen in 2018 vooral typisch voor de Nederlandse politiek. De Duitse leider zal het vast goed kunnen vinden met de appel etende Rutte en zijn casual geklede collega's.

Een beetje venijn is goed voor Europa

In het vierde kabinet-Merkel treedt Scholz in 2018 aan als minister van Financiën en vicebondskanselier. Het is een roerige periode voor Duitsland. Vanuit het Witte Huis dreigt een voormalige realityster met zware handelstarieven voor Amerika's nauwste bondgenoten.

De man in kwestie, Donald Trump, noemt Europa een "vijand" en wil de Duitse autoindustrie pijn doen. Hij stuurt zelfs een openlijk vijandige ambassadeur naar Berlijn die nauwe banden onderhoudt met Duitse extreemrechtse figuren.

Vicebondskanselier Scholz blijft er 'relaxed' onder, schrijft The New York Times in september 2018. Volgens de minister is een beetje venijn uit het Witte Huis alleen maar goed voor progressieve en linkse politieke bewegingen in Europa. "Wij laten ons niet koeioneren. De huidige Amerikaanse regering is een katalysator geworden voor nauwere Europese integratie."

Ook het Wirecardschandaal blijft niet aan Scholz kleven

Ook als minister van Financiën en vicebondskanselier raakt Scholz weer betrokken bij een groot nationaal schandaal: de Wirecard-fraudezaak.

Het Duitse betalingsbedrijf en Adyen-concurrent loopt, na jaren van vraagtekens rond het grote succes, tegen de lamp. In de boekhouding wordt een gat van 2 miljard euro gevonden en Wirecard blijkt eveneens 3,5 miljard euro aan schulden te hebben. In 2020 valt na 21 jaar het doek voor het Duitse fintechbedrijf. Het schandaal kost ook de topman van de Duitse beurswaakhond BaFin zijn baan.

Maar niet die van Scholz. Hij wast in 2021 in een parlementair onderzoek zijn handen in onschuld: de fraude bij Wirecard was immers voor zijn tijd. Het feit dat Scholz ook dit schandaal overleeft en als sterkste kandidaat uit de Bondsdagverkiezingen is gekomen, bewijst dat de nuchtere 'Scholzomat' een teflonlaag heeft als het gaat om politieke tegenslagen.

Scholz spiegelt niet alleen de casual kledingkeuze van zijn Nederlandse collega's, maar ook de overlevingskunst van onze eigen minister-president Mark Rutte. Waarschijnlijk zullen de twee het goed kunnen vinden met elkaar.

Een regeerakkoord met de focus op klimaat

Scholz slaagt erin een coalitie te smeden met de Groenen en FDP, wat op 24 november 2021 een ambitieus regeerakkoord oplevert. Daarmee wordt Scholz ook de opvolger van Angela Merkel als bondskanselier van Duitsland.

De focus in het regeerakkoord ligt op klimaat. De nieuwe regering wil onder andere een overstap maken naar duurzame energie door per 2030 van de kolen af te stappen en tegen die tijd 15 miljoen elektrische auto’s op de weg te hebben. Ook willen de partijen dat Duitsland per 2045 klimaatneutraal is.

De drie partijen hebben daarnaast plannen gemaakt om de verkoop van cannabis te legaliseren, het minimumloon te verhogen van 9,50 naar 12 euro en de stemgerechtigde leeftijd te verlagen van 18 naar 16 jaar.

Op woensdag 8 december is de machtswisseling een feit. Dan kiest het Duitse parlement Scholz tot nieuwe regeringsleider – en kan Europa kennismaken met de leider van het grootste en machtigste land op het oude continent.

Meer over Duitsland? Check dan ook deze artikelen:

• Tesla levert nu ook stroom in Duitsland, tot grote schrik van energiebedrijven: ‘Wij nemen Tesla zeer serieus’
• Bonje bij families van wereldberoemde Duitse bedrijven: van Aldi en Adidas tot Dr. Oetker
• Prins Ernst August van Hannover klaagt zijn zoon aan, omdat hij een familiekasteel heeft verkocht voor €1